دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان و نقش آن در توسعه اقتصاد مبتنی بر دانش

یکی از عرصه‌هایی که می‌تواند مسیر اقتصاد کشورها را به شکل قابل توجهی دگرگون کند، شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ کسب‌وکارهایی که با اتکا بر دانش و نوآوری، پایه‌های توسعه را می‌سازند. این شرکت‌ها با تمرکز بر تولید دانش، فناوری و ارزش افزوده بالا، ستون اصلی اقتصاد دانش‌محور را تشکیل می‌دهند.

در ایران نیز، طی سال‌های اخیر، نظام ارزیابی تازه‌ای برای شناسایی و دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان طراحی شده است تا مسیر رشد و حوزه فعالیت هر شرکت با دقت بیشتری سنجیده شود. این نظام، علاوه بر شفاف‌تر کردن فضای نوآوری، به سیاست‌گذاران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تصمیمات هوشمندانه و هدفمندتری برای حمایت از شرکت‌های فناور اتخاذ کنند.

در ادامه این مطلب از تدبیرسینا، با ما همراه باشید تا به بررسی انواع دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان بپردازیم.

 

 تعریف کلی و هدف از دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان

دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان، رویکرد حیاتی برای شناخت جایگاه واقعی یک کسب‌وکار در مسیر رشد فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان است. این تقسیم‌بندی شرکت‌ها را بر اساس میزان بلوغ فناورانه، حجم فروش، نوع محصولات و تمرکز بر تولید مبتنی بر علم در گروه‌های مشخص قرار می‌دهد.

 هدف از این رویکرد، ایجاد مسیر رشد تدریجی و واقع‌بینانه برای هر شرکت است؛ به گونه‌ای که بدون گذر از مراحل لازم، امکان دستیابی به سطوح بالاتر وجود نداشته باشد. چنین نظام ساختاریافته‌ای نه تنها رشد پایدار را تضمین می‌کند، بلکه از وابستگی صرف به حمایت‌های دولتی جلوگیری می‌کند و زمینه‌ساز توسعه هدفمند و مستقل شرکت‌ها است.

 

بیشتر بدانید: حمایت‌ های دولتی از شرکت‌ های دانش‌ بنیان؛ مسیر توانمندسازی اقتصاد نوآور ایران

 

تقسیم‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران

در نظام جدید ارزیابی، دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان به سه گروه اصلی تقسیم می‌شود:

• نوپا
• نوآور
• فناور

هر کدام از این سه دسته، ویژگی‌ها و معیارهای خاص خود را دارند و در مسیر بلوغ فناورانه، مرحله‌ای از رشد را نشان می‌دهند. که در ادامه به هر یک از این ها می پردازیم.

 

شرکت‌های دانش‌بنیان نوپا

در این گروه، شرکت‌ها معمولاً در مراحل اولیه مسیر توسعه قرار دارند. شرکت‌های نوپا تازه تأسیس‌اند و فروش محدودی دارند. این شرکت‌ها هنوز وارد تولید گسترده نشده‌اند. معیار اصلی برای قرار گرفتن در این گروه، وضعیت درآمدی و فعالیت مالی محدود است.

شرکت نوپا باید حداقل یک محصول یا خدمت در سطح نمونه آزمایشگاهی ارائه کرده باشد؛ محصولی که از مرحله تحقیق و توسعه عبور کرده و بر اساس فناوری بومی و خلاقانه طراحی شده باشد. این شرکت‌ها بیشترین نیاز را به حمایت دارند، زیرا در این مرحله ایده‌ها باید به محصول تبدیل شوند. بسیاری از استارت‌آپ‌های موفق کشور، ابتدا در همین دسته قرار داشتند و با رشد بازار و توسعه فعالیت‌هایشان، به گروه‌های بالاتر منتقل شده‌اند.

 

شرکت‌های دانش‌بنیان نوآور

گروه دوم شامل شرکت‌هایی است که توانسته‌اند به مرحله تولید تجاری برسند. این شرکت‌ها هنوز در حال گذار از مرحله توسعه فناوری به تثبیت اقتصادی هستند و بخش قابل توجهی از فروش آن‌ها مبتنی بر محصولات دانش‌بنیان است، هرچند هنوز سهم فناوری در کل فعالیت‌هایشان کامل نشده است.

شرکت‌های نوآور با ترکیب تجربه بازار و تحقیق علمی، مسیر خود را به سمت تولید محصولات پیشرفته‌تر و فناوری‌محور هموار می‌کنند. این مرحله حساسیت بالایی دارد، زیرا شرکت‌ها باید در زمینه سرمایه‌گذاری، توسعه زیرساخت و افزایش ظرفیت تولید تصمیمات هوشمندانه و هدفمند بگیرند تا رشد پایدار و موفقیت بلندمدت خود را تضمین کنند.

 

شرکت‌های دانش‌بنیان فناور

در مرحله سوم، شرکت‌هایی قرار می‌گیرند که به بلوغ فناورانه رسیده‌اند و تمرکز اصلی آن‌ها بر اقتصاد مبتنی بر دانش است. در این گروه، بخش عمده‌ای از فروش شرکت از محصولات دانش‌بنیان حاصل می‌شود و تیمی متشکل از متخصصان تمام‌وقت، زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری را فراهم کرده‌اند.

این شرکت‌ها نقش کلیدی در زنجیره ارزش اقتصاد دانش‌محور کشور ایفا می‌کنند. آن‌ها نه‌تنها تولیدکننده محصولات نهایی هستند، بلکه در توسعه زیرساخت‌های فناوری، ایجاد فرصت‌های شغلی برای نیروهای متخصص و گسترش بازار فناوری داخلی نیز تأثیر قابل توجهی دارند.

 

معیارهای ارزیابی در دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان

برای ارزیابی و دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان، چند شاخص اصلی در نظر گرفته می‌شود:

1. میزان فروش سالانه:  بررسی حجم فروش شرکت برای سنجش اندازه و توان اقتصادی آن در بازار.
2. سهم محصولات یا خدمات دانش‌بنیان از فروش کل:  تعیین میزان اتکا شرکت به فناوری و نوآوری در ایجاد ارزش اقتصادی.
3. سطح فناوری محصولات:  ارزیابی میزان پیشرفت و پیچیدگی فناوری مورد استفاده در محصولات یا خدمات شرکت.
4. تعداد نیروی انسانی متخصص و بیمه‌شده:  بررسی ظرفیت انسانی و تخصصی شرکت برای توسعه و تولید محصولات دانش‌بنیان.
5. فعالیت در حوزه‌های اولویت‌دار فناوری:  سنجش میزان تمرکز شرکت بر زمینه‌های کلیدی و استراتژیک فناوری کشور.
6. توان تحقیق و توسعه مستمر:  ارزیابی قابلیت شرکت در نوآوری و توسعه محصولات جدید به‌صورت پیوسته.

این شاخص‌ها کمک می‌کنند وضعیت واقعی شرکت‌ها بر اساس داده‌های مالی، فناورانه و عملکردی مشخص شود و از ایجاد مسیرهای غیرواقعی رشد جلوگیری گردد.

 

 

نقش نظام جدید در رشد تدریجی شرکت‌ها

نظام جدید دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان بر یک منطق تکاملی مبتنی است؛ به این معنا که هیچ شرکتی نمی‌تواند مستقیماً از مرحله نوپا به مرحله فناور برسد. هر مرحله، پیش‌نیاز مرحله بعدی است و شرکت‌ها باید شواهد واقعی و ملموسی از رشد و توسعه خود ارائه دهند. این رویکرد اطمینان می‌دهد که ارزیابی‌ها صرفاً بر اساس معیارهای شکلی انجام نشود و توسعه شرکت‌ها به شکل پایدار و مستمر صورت گیرد.

یکی از مزیت‌های مهم این نظام، امکان بهره‌مندی شرکت‌ها از حمایت‌ها و منابع مناسب در هر مرحله است. شرکت‌های نوپا می‌توانند روی مشاوره‌های تخصصی و تسهیلات اولیه تمرکز کنند، در حالی که شرکت‌های نوآور و فناور به منابع گسترده‌تر، از جمله سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای و زیرساخت‌های پیشرفته دسترسی پیدا می‌کنند. این تطبیق منابع با نیاز واقعی شرکت، مسیر رشد را هموارتر و مؤثرتر می‌کند.

علاوه بر این، نظام تکاملی باعث می‌شود شرکت‌ها با تمرکز بر توسعه واقعی فناوری و توانمندی‌های داخلی، وابستگی صرف به حمایت‌های دولتی کاهش یابد و رشد اقتصادی حاصل از فعالیت‌های دانش‌بنیان، پایدار و اثرگذار باشد. به عبارت دیگر، این مدل نه تنها مسیر رشد شرکت‌ها را شفاف و منطقی می‌کند، بلکه به توسعه اقتصاد دانش‌محور کشور نیز کمک می‌کند و شرایطی ایجاد می‌کند که نوآوری و فناوری در مرکز توسعه قرار گیرند.

 

اهمیت دسته‌بندی در سیاست‌گذاری و حمایت

تقسیم دقیق شرکت‌ها در چارچوب مشخص، نقش بسیار مهمی در برنامه‌ریزی‌های حمایتی و سیاست‌گذاری کشور ایفا می‌کند. دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان این امکان را می‌دهد تا منابع و تسهیلات دولتی متناسب با نیاز واقعی هر شرکت تخصیص یابد. مانند، شرکت‌های نوپا عمدتاً نیازمند تسهیلات اولیه، مشاوره تخصصی و حمایت‌های زیرساختی هستند تا ایده‌ها و فناوری‌های نوآورانه خود را به محصولات قابل عرضه تبدیل کنند. در مقابل، شرکت‌های فناور با بلوغ بالاتر، بیشترین بهره را از حمایت‌هایی مانند تسهیل صادرات، معافیت‌های مالیاتی، دسترسی به بازارهای بین‌المللی و توسعه زنجیره ارزش می‌برند.

این نظام دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان همچنین برای سرمایه‌گذاران خصوصی اهمیت ویژه‌ای دارد. شناخت جایگاه و سطح بلوغ هر شرکت، به آن‌ها کمک می‌کند تا ریسک سرمایه‌گذاری خود را بهتر مدیریت کنند و تصمیمات مالی و راهبردی خود را با دقت بیشتری اتخاذ نمایند. علاوه بر این، دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت دقیق موجب می‌شود که سرمایه‌گذاری‌ها هدفمند و اثرگذار باشد و سرمایه‌گذاران بتوانند فرصت‌های رشد واقعی و پایدار را شناسایی کنند.

به طور کلی، این مدل نه تنها مسیر رشد شرکت‌ها را شفاف می‌کند، بلکه به بهبود بهره‌وری منابع، افزایش اثرگذاری سیاست‌های حمایتی و تقویت اقتصاد دانش‌محور کشور نیز کمک می‌کند. دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان، به معنای واقعی کلمه، یک ابزار کلیدی برای هم‌راستایی نوآوری، سرمایه و سیاست‌گذاری است که رشد پایدار و واقعی را تضمین می‌کند.

 

چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی نظام جدید

اگرچه نظام جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان گامی مهم در جهت افزایش شفافیت است، اما با چالش‌هایی نیز همراه است. برخی شرکت‌ها ممکن است با وجود فعالیت فناورانه، به‌دلیل ضعف در مستندسازی مالی یا ثبت داده‌های عملکردی، نتوانند جایگاه واقعی خود را نشان دهند. این مسأله ضرورت تقویت زیرساخت‌های مدیریت داده و آموزش شرکت‌ها در ثبت دقیق اطلاعات را بیش از پیش نمایان می‌کند.

با این حال، این نظام فرصتی ارزشمند برای شرکت‌ها ایجاد کرده است تا داده‌های عملکرد خود را دقیق‌تر ثبت کرده و برای ارتقا به سطح بالاتر، برنامه‌ریزی استراتژیک داشته باشند. هرچه اجرای این نظام دقیق‌تر و منسجم‌تر باشد، اکوسیستم نوآوری کشور پویاتر، رقابتی‌تر و آماده بهره‌برداری از فرصت‌های فناورانه خواهد شد و شرایط بهتری برای رشد پایدار شرکت‌های دانش‌بنیان فراهم خواهد شد.

جمع‌بندی

نظام بازطراحی‌شده برای دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان، نقطه عطفی در مسیر توسعه اقتصاد فناور محور کشور است. با این رویکرد، هر شرکت می‌تواند جایگاه واقعی خود را بشناسد و بر اساس عملکرد واقعی، نه صرفاً عنوان یا ادعا، مسیر رشد خود را ادامه دهد. این نظام علاوه بر ایجاد شفافیت و عدالت در حمایت‌ها، موجب ارتقای کیفیت تولیدات و خدمات دانش‌بنیان نیز می‌شود.

شرکت‌هایی که در مسیر تکامل از نوپا تا فناور حرکت می‌کنند، نه تنها موتور محرک اقتصاد ملی هستند، بلکه نمایانگر توان علمی، خلاقیت و آینده‌نگری جامعه ایرانی نیز محسوب می‌شوند. همان‌طور که در بلاگ تدبیرسینا بررسی شده است، دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان ساختاریافته باعث می‌شود اکوسیستم نوآوری کشور همگام با رشد واقعی شرکت‌ها توسعه یابد و فرصت‌های فناورانه به شکل هدفمند و پایدار محقق شوند.

 

سوالات متداول

در این بخش ما به سوالاتی ممکن است در طی خواند مقاله برای شما پیش آمده است جواب داده ایم پس با دقت بخوانید تا بتوانید سوالات خود را برطرف کنید.

 

چرا دسته‌بندی شرکت‌های دانش‌بنیان ضروری است؟

زیرا این نظام کمک می‌کند مسیر رشد شرکت‌ها شفاف، مرحله‌ای و قابل ارزیابی باشد.

 

چه تفاوتی میان شرکت‌های نوپا و نوآور وجود دارد؟

نوپاها در مرحله ایده تا نمونه آزمایشگاهی هستند، اما نوآورها به تولید تجاری رسیده‌اند.

 

آیا شرکت‌های فناور از همه حمایت‌ها برخوردار می‌شوند؟

این شرکت‌ها معمولاً از تسهیلات صادراتی و مالیاتی گسترده‌تری استفاده می‌کنند.

 

معیار ورود به دسته نوآور چیست؟

داشتن فروش بالای 50 میلیارد ریال و تولید حداقل یک محصول دانش‌بنیان تجاری.

 

آیا امکان جهش مستقیم از نوپا به فناور وجود دارد؟

خیر، شرکت‌ها باید مراحل رشد را گام‌به‌گام طی کنند.

 

آیا شرکت‌های خدماتی هم می‌توانند دانش‌بنیان باشند؟

بله، اگر خدمات آن‌ها مبتنی بر فناوری پیشرفته و نوآورانه باشد.

 

کدام نهاد مسئول ارزیابی شرکت‌هاست؟

ارزیابی توسط معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری انجام می‌شود.