ضمانت نامه بانکی عبارت است از تعهد غیر قابل برگشت یک بانک به پرداخت وجه مورد ضمانت در صورت عدم ایفای تعهدات تحت قرارداد توسط شخص ثالث (فروشنده یا متعهد انجام قرارداد).
به عبارت دیگر ضمانت نامه بانکی تعهدی است که بانک در قبال قرارداد متقاضی با کارفرما صادر می نماید و در صورت درخواست کارفرما به هر دلیل بانک وجه ضمانت نامه را بدون قید و شرط به کارفرما ” ذینفع “پرداخت می نماید. ضمانت‌نامه‌های بانکی در سطح داخلی و بین‌المللی اقسام مختلفی دارند که حسب توافق طرفین، تنظیم و اجرا می‌شوند.
معمولاً ارگان‌های دولتی و غیردولتی برای واگذاری پروژه‌های خود با پایین‌ترین قیمت به مجریان، اقدام به برگزاری مناقصه می‌نمایند. لذا برای اطمینان از برگزاری صحیح مناقصه معمولاً از شرکت‌کنندگان ضمانتنامه شرکت در مناقصه اخذ می‌کنند. این ضمانتنامه به سازمان برگزارکننده مناقصه اجازه می‌دهد در صورتی که شرکت‌کننده در مناقصه به تعهدات خود عمل ننماید و از این بابت زیانی به دستگاه مناقصه‌گزار وارد گردد، وجه ضمانتنامه را از بانک دریافت نماید.
معمولاً بعضی از سازمان‌ها بر اساس ضوابط خود، اقدام به فروش اموال منقول یا غیرمنقول می‌نمایند. به این منظور برای جلوگیری از تضییع حقوق برگزارکننده مزایده و فروش اموال به بالاترین قیمت ممکن، مزایده برگزار می‌نمایند. این سازمان‌ها ممکن است از شرکت‌کنندگان در مزایده ضمانت‌نامه‌ای تحت عنوان ضمانتنامه شرکت در مزایده اخذ کنند تا در صورتی که شرکت‌کننده در مزایده به تعهدات خود عمل ننماید، وجه این ضمانتنامه را از بانک مربوطه مطالبه نمایند.
پس از انجام مناقصه و تشخیص برنده مناقصه ممکن است ذینفع ضمانتنامه به منظور تضمین اجرای صحیح پروژه از طرف قرارداد خود، درخواست ارائه این نوع ضمانتنامه را داشته باشد. لذا این نوع ضمانتنامه تا اجرای کامل قرارداد در اختیار کارفرما باقی می‌ماند. چنانچه در هر مرحله از کار، مجری طرح به تعهدات خود عمل نکرده و کارفرما از عملکرد او ناراضی باشد، می‌تواند بابت خسارت خود، وجه ضمانتنامه را از بانک مطالبه و دریافت نماید.
بعد از انعقاد قرارداد بین کارفرما و پیمانکار یا در هر مرحله‌ای از انجام کار با توافق طرفین، ممکن است به منظور تجهیز کارگاه یا تقویت بنیه مالی پیمانکار درصدی از مبلغ قرارداد به صورت پیش‌پرداخت از طرف کارفرما به پیمانکار در قبال ارائه ضمانتنامه پرداخت شود. معمولاً در قبال این پیش‌پرداخت ضمانتنامه بانکی از طرف پیمانکار به کارفرما ارائه می‌شود که اصطلاحاً ضمانتنامه پیش‌پرداخت نامیده می‌شود.
در هر مرحله از پروژه، پیمانکار صورت‌وضعیت هزینه‌های انجام شده را برای کارفرما ارسال و با تائید کارفرما پس از کسر درصدی از هر صورت وضعیت به عنوان کسور وجه‌الضمان، مابقی وجه آن را به پیمانکار پرداخت می‌نماید. پس از اتمام قرارداد پروژه به صورت تحویل موقت به کارفرما تحویل داده می‌شود تا در صورت تائید آن در مدت معین، درصد مکسوره مذکور فوق به پیمانکار پرداخت شود. اگر در فاصله تحویل موقت تا تحویل قطعی پیمانکار بخواهد کسور وجه‌الضمان را از کارفرما دریافت کند. به درخواست پیمانکار ضمانتنامه بانکی به او ارائه می‌گردد. این نوع ضمانتنامه را استرداد کسور وجه‌الضمان می‌نامیم.
به موجب این ضمانتنامه، بانک پرداخت بدهی یک متقاضی از انجام معامله یا کاری مشخص را تعهد می‌نماید و اگر بدهکار بدهی خود را به موقع به طلبکار پرداخت نکند، طلبکار می‌تواند مطالبات خود را به مبلغ مندرج در ضمانتنامه از بانک دریافت نماید.
ضمانتنامه گمرکی به منظور ترخیص کالا از گمرکات کشور و به نفع گمرک بابت حقوق و عوارض کالای وارداتی به تقاضای مشتریان از طرف بانک صادر و به گمرکات ارائه می‌گردد. در صورت تامین و یا عدم تامین وجه ضمانتنامه از طرف متقاضی، بانک موظف است در سررسید ضمانتنامه، وجه ضمانتنامه را به حساب تعیین شده از طرف گمرک واریز نماید.
پس از آشنایی با انواع ضمانتنامه بانکی، به شرایط کلی و عمومی برای صدور هر ضمانتنامه توسط بانک به شرح زیر اشاره می‌کنیم.
معمولاً بانک درصدی از مبلغ هر ضمانتنامه را به عنوان سپرده نقدی از مشتری دریافت می‌کند. این مبلغ در بانک کارآفرین با توجه به وضعیت مالی و شرایط مشتری و نوع ضمانتنامه تعیین می‌گردد. (البته سپرده نقدی به صورت امانی در اختیار بانک بوده و در زمان ابطال ضمانتنامه به مشتری مسترد می‌شود.)
بانک در قبال صدور هر ضمانتنامه کارمزدی را از مشتری دریافت می‌کند. این کارمزد بر اساس نوع، مبلغ و مدت هر ضمانتنامه محاسبه و در هنگام صدور ضمانتنامه از مشتری اخذ می‌گردد.
با توجه به تعهد بانک در صدور هر ضمانتنامه و احتمال پرداخت وجه ضمانتنامه به کارفرما، در قبال هر ضمانتنامه وثایقی از مشتری دریافت می‌شود. این وثایق با توجه به نوع ضمانتنامه، توانایی مالی، اهلیت مشتری و تشخیص بانک در مورد مشتری و ضمانتنامه متفاوت است. وثایق ضمانت‌نامه‌ها در بانک کارآفرین می‌تواند یک یا ترکیبی از موارد زیر باشد:
ویژگی‌های اصلی ضمانتنامه را می‌توان به صورت زیر مشخص نمود: